Jan Steen De bespotting van Simson, c.1675-1676 Doek, 65 x 82 cm Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen
‘Alsof het schilderij rechtstreeks uit het atelier van Jan Steen komt’. Dat zegt Emilie Gordenker, directeur Mauritshuis. Na gedegen onderzoek bijkt het schilderij De bespotting van Simson van Jan Steen zelf te zijn geschilderd. Maar hoe ontdekten ze dat? Dat lees je in mijn artikel.
Jan Steen, 1625/1626 – 1679 Soo voer gesongen, soo na gepepen, c.1668 – 1670 Mauritshuis, Den Haag
De bespotting van Simson uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen stond bekend als een achttiende-eeuwse kopie naar Jan Steen. Nu blijkt dat techniek en voorstelling probleemloos passen in het oeuvre van de meester zelf.
Technisch onderzocht
Het schilderij is door het Mauritshuis technisch onderzocht in samenwerking met Shell. Daarna volgde de restauratie. Na behandeling vormt de herontdekte Steen uit Antwerpen vanaf 15 februari 2018 een stralend hoogtepunt in de tentoonstelling Jan Steen vertelt.
Ontdekking tijdens restauratie
Toen restauratoren van het Mauritshuis het schilderij uit Antwerpen aan de achterkant bekeken, ontdekten ze iets bijzonders: het is niet bedoekt. Dit betekent dat er in het verleden nooit een extra steundoek tegen de achterkant van het schilderij is geplakt.
Dat komt bij werken uit de 17e eeuw niet of nauwelijks voor. Langs de randen van het doek zitten gaatjes op z’n 10 centimeter van elkaar verwijderd. Daarin zat een touw geregen om het doek tijdens het schilderen in een houten spanraam te bevestigen.
In sommige van de gaatjes zaten zelfs nog restanten van dat touw. Na het schilderen is het doek uit dit raam gehaald en met spijkertjes op een spanraam bevestigd.
Uitzonderlijk is dat het schilderij nu nog op het originele spanraam zit. Ook het verfoppervlak bevindt zich in uitzonderlijk goede staat. Het is heel bijzonder dat een schilderij door de eeuwen heen zo onaangetast is gebleven.
Onderzoekproject Jan Steen
Sinds 2012 werken het Mauritshuis en Shell als Partners in Science samen aan een innovatief materiaaltechnisch onderzoek naar Jan Steen (1626-1679). Doel is om een beter inzicht te krijgen in de chronologie van Steens oeuvre.
Deze chronologie laat zich moeilijk bepalen. Slechts één op de tien werken heeft een jaartal. Op dit moment zijn al 37 schilderijen van Jan Steen (uit het Mauritshuis en andere collecties) onderzocht, uit alle periodes van zijn loopbaan.
Alle schilderijen worden onderzocht met verschillende geavanceerde technieken. In het Shell Technology Centre in Amsterdam worden verfmonsters geanalyseerd met SEM-EDX (een Scanning Elektronen Microscoop met Energie Dispersieve Röntgenstralen). Daarmee kan worden gekeken uit welke chemische elementen een verfmengsel bestaat en hoeveel van elk element in de verf aanwezig is.
Pigment groene aarde
In een groot aantal van de onderzochte werken van Steen is het pigment groene aarde aangetroffen. Het gaat om een vrij fel type groene aarde, dat in de zeventiende eeuw niet erg gangbaar was.
De schilderijen waarin dit is gevonden lijken allemaal uit zijn late periode te stammen. Ook in De bespotting van Simson uit Antwerpen is groene aarde aangetroffen.
In de sjerp van de vaandeldrager rechts op het schilderij. Dit gegeven, samen met de informatie over de gronderingslagen, plaatst het schilderij bij werk van Steen uit de jaren 1670.
Dit was aan het eind van zijn leven, toen hij was teruggekeerd naar zijn geboorteplaats Leiden. Zo komen specialisten stapje voor stapje meer te weten over het materiaalgebruik van Jan Steen en de chronologie van zijn oeuvre.
Jan Steen vertelt
15 februari – 13 mei 2018
Tijdens de tentoonstelling Jan Steen vertelt toont het Mauritshuis een selectie van de mooiste historiestukken van Jan Steen.Meer informatie over de tentoonstelling:
Jan Steen vertelt wordt mogelijk gemaakt door tentoonstellingspartners: Nationale Nederlanden onderdeel van NN Group, Stichting Vrienden van het Mauritshuis, de BankGiro Loterij, een donatie van wijlen de heer Gerard van Meurs, Stichting Zabawas en the American Friends of the Mauritshuis.
