Het eerste decennium van de 21e eeuw kruipt naar zijn einde. Nog enkele dagen, en dan is het 2010. De nieuwe eeuw bereikt de tienerleeftijd. Wat is, terugkijkend, tot nu toe de meest ingrijpende gebeurtenis geweest van deze nog zo jonge eeuw?
De vraag stellen is hem beantwoorden. Maar eerst even dit: toen de 20e eeuw tien jaar oud was, waren géén van de beeldbepalende ontwikkelingen al echt in gang gezet. De Eerste Wereldoorlog moest nog beginnen, om over de Tweede maar te zwijgen. Ook het communisme had zijn intrede nog niet gedaan, zowel in Rusland, maar ook in Duitsland en het Habsburgse Rijk waren de vorstelijke dynastieën nog schijnbaar onaantastbaar aan de macht. Wie in 1910 de vraag naar “de belangrijkste gebeurtenis van de 20e eeuw” had moeten beantwoorden, was misschien niet verder gekomen dan de dood van koningin Victoria in 1901. Het einde van het Victoriaanse tijdperk.
Met dit in mijn achterhoofd ga ik niettemin de stelling verdedigen: de aanslagen van 11 september 2001 zijn in de 21e eeuw de belangrijkste gebeurtenis tot nu toe. Wat hadden die niet voor gevolgen? Feitelijk leven wij vandaag de dag figuurlijk op de puinhopen en brokstukken van die verschrikkelijke aanslagen.
Hoe tragisch ook, het direct verlies aan mensenlevens en het feit dat de wolkenkrabbers er niet meer staan is niet eens het allerbelangrijkste. Een blijvend gevolg is dat sindsdien de verhoudingen tussen het Westen en de islamitische wereld duurzaam op scherp staan. Des te ingrijpender, omdat de “islamitische wereld” zich niet alleen over onze landsgrenzen bevindt, maar ook daarbinnen. Het wantrouwen naar “de islam” zit diep, zelfs als we meteen roepen dat er binnen die religie even grote verschillen zijn als in het christendom.
Het Westen, met name de USA en de EU en hun militaire tak de NAVO, draagt directe of indirecte verantwoordelijkheid voor de situatie zoals die nu is in Irak en Afghanistan. Voor beide staten lijkt de geweldsspiraal haast niet te doorbreken en loopt de prijs in de vorm van gesneuvelde soldaten dagelijks op, nu al meer dan het aantal slachtoffers van de aanslagen. Als de Westerse troepenmacht vandaag deze beide staten zou verlaten, zou dat niet alleen enorm gezichtsverlies opleveren, het is niet moeilijk om te voorspellen dat daarmee zowel Irak als Afghanistan volledig op drift zouden raken en mogelijk naar anarchie of een nieuwe, wrede dictatuur zouden afglijden.
Voor de rest van de wereld zou dat het signaal zijn dat er een eindigheid zit aan de bereidheid van het Westen om staten te helpen die het niet redden en ten prooi vallen aan mensonterende tirannie. Maar het zou indirect het blote feit onderstrepen dat het Westen op een gegeven moment ook niet anders meer kán dan lijdzaam toezien. Ik vrees met grote vreze dat wij dit punt niet alleen genaderd, maar zelfs overschreden zijn. In Irak en Afghanistan is de betrekkelijkheid van militaire kracht inmiddels wel aangetoond, dunkt mij.
Daarmee hebben we meteen het grote verschil met het jaar 2000 te pakken. Toen leek de toekomst zonnig. Het internet was al een paar jaar bereikbaar voor nagenoeg iedereen. Steeds meer mensen kregen mobiele telefoon. De oorlog in voormalig Joegoslavië was dankzij het ingrijpen van het Westen en de NAVO afgelopen. De internationale politiek werd gedomineerd door de USA, maar dat was toch een beschaafd en democratisch land?
Nu, tien jaar later, ziet de wereld er heel wat grimmiger uit. Zelfs in Zwitserland, het baken van stabiliteit, zijn inmiddels de minaretten bij de moskee per referendum verboden. In Nederland staan de verhoudingen met de islamitische burgers op scherp. Internationaal wordt er nog een schepje bovenop gedaan. Het startschot hiervoor werd gegeven op 11 september 2001.
Is er dan alleen maar reden tot somberheid? Nee, al ben ik voor de nabije toekomst nog niet optimistisch gestemd. Maar de mens is zeer wel in staat om van fouten te leren. Hoe onderdrukkender de regimes, hoe sterker het verlangen naar de vrijheid. De menselijke geest laat zich niet opsluiten. ‘God is liefde.’ Als dit klopt zal de kracht daarvan op een gegeven moment alle wereldgodsdiensten doorstralen. De oplossingen zijn altijd voorhanden voor mensen van goede wil en als het internationale en nationale politieke klimaat zou verbeteren, kunnen we de handen ineen slaan om de klimaatcrisis op te lossen.
Ik hoop alleen dat de ijsbeer het nog mag meemaken.
Geschreven door Bas Meisters