Jan Steen, Laban zoekt de door Rachel gestolen afgodsbeelden, c 1671, Doek 109,5 x 144,5. Museum De Lakenhal, Leiden
Het Mauritshuis toont tot en met13 mei 21 historiestukken van Jan Steen. Naar schatting zijn 75 – 80 werken uit de in totaal 450 door Jan Steen gemaakte werken historiestukken. Naar schatting, want Jan Steen voorzag niet elk van zijn werken met zijn handtekening.
Fragment De aanbidding van het gouden kalf, c 1674-1677, Doek 178,4 x 155,8 North Carolina Museum of Art, Raleigh, purchased with funds from the State of North Carolina
Zo bleek onlangs ‘’de bespotting van Simson’’ een echte Jan Steen te zijn. Dus geen kopie, zoals men eeuwenlang veronderstelde van dit schilderij uit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.
Uit het leven gegrepen voorstellingen
Jan Steen was een van de meest geliefde meester-schilders uit de Hollandse Gouden Eeuw. Dankzij zijn uit het leven gegrepen voorstellingen beleef je als het ware de tijd van toen. Met humor als handelsmerk laten de doeken van Jan Steen je grinniken.
Als geen ander had Jan Steen oog voor detail. En als geen ander dreef hij de spot met de zwakheden van de mens. Met als gevolg dat hij in de 18e eeuw uit de gratie viel van het overwegende calvinistische Nederland.
Jan Steen weer volledig erkend als historieschilder
Gelukkig is de tijd voorbij. Historieschilder Jan Steen wordt nu weer volledig erkend. Gelukkig maar. De theatraal aandoende vol dubbelzinnigheden en humor krijgen nu weer hun welverdiende aandacht.
Wat mij zelf daarin vooral opvalt, zijn de mooi uitgewerkte details en glanzende satijnen stoffen. Evenals de expressie van gezicht en lichaamstaal. Het Mauritshuis in Den Haag bezit een rijke collectie werken van Jan Steen met tafrelen uit het dagelijks leven. In 2011 kocht het Mauritshuis zijn eerste historiestuk va Jan Steen. Van 15 februari tot 13 mei 2018 presenteert de mooiste historiestukken van Jan Steen (1626-1679).
Humor als handelsmerk
Anders dan zijn uit het leven gegrepen werken van Jan Steen kent bijna niemand zijn historiestukken. Dat is niet zo vreemd. Met humor als zijn handelsmerk ontbrak de dubbelzinnigheid niet in zijn werken over verhalen uit de Bijbel, Griekse mythologie en historie.
Met blijkbaar een voorliefde voor toneel zocht Jan Steen steeds een spannend verhaal. Daarvan maakte hij dan zijn eigen visie. Los van de regels der toenmalige kunst. Geplaatst in zijn eigen tijd met als inspiratiebron zijn eigen leefwereld.
Simson en Delila
Wulpse vrouwen met zin in seks zien we op veel van zijn historiestukken van Jan Steen. Verleidelijke vrouwen die sterke vrome mannen te gronde richten. Zoals ook in ‘’de bespotting van Simson’’. Nog net ziende staart hij machteloos naar Delila.
Zij laat haar blote borst strelen door een van de bespotters van Simson. Daarbij houdt ze haar duim en vingers op elkaar als teken van een vagina. Als gemene verraadster steekt ze Samson zo de ogen uit. Twee kleuters houden Simson in toom.
Bij Jan Steen ging het vooral om de interactie tussen personen. Hoe reageren ze op elkaar?
Deze vraag gold ook voor de kijkers naar de historiestukken van Jan Steen. Zo zien we op de trap een hofnar. Hij kijkt ons aan. Alsof hij wil zeggen: En… wat vind je hier nu van? Hij is een commentaarpersoon, evenals in andere historiestukken van Jan Steen en toenmalige toneelstukken.
Bruiloft te Kana
Opvallend is ook de positie van Jezus in de op de Bijbel gebaseerde historiestukken van Jan Steen. Neem nu de Bruiloft te Kana. Hoofdpersonage is niet Jezus maar een het ouder echtpaar op de voorgrond.
De beetje aangeschoten man heeft nog lang geen zin om naar huis te gaan. Daarover denkt zijn pinnige vrouw duidelijk anders. Links staat een groepje gasten, Zij keuren wijn. Op de achtergrond staat Jezus. Hij verricht Zijn eerste wonder door water in wijn te veranderen.
Dans om het gouden kalf
Op de historiestukken van Jan Steen valt veel te beleven. Dat geldt ook voor de Dans om het gouden kalf. Eigenlijk zijn dit allemaal verhaaltjes. Het hoofdthema is het verliefde paartje op de voorgrond. Hij steekt een stokje door een driehoekige triangel. Hij heeft duidelijk zin in seks.
Het toilet van Bathseba
In Bathseba zien we een wulpse vrouw in weer zo’n glanzend satijnen jurk zoals op veel historiestukken van Jan Steen. Een hondje kijkt onder haar rokken. Tja, wie zou dat nu niet willen? Als onvermoeibaar verhalenverteller met een voorliefde voor toneel daagde Steen ook de kijker zelf ut. Bathseba heeft haar rok opgetrokken om haar welgevormde been te laten zien.
De bespotting van Ceres
De oude vrouw naast Bathseba zie ik in meer tafrelen van liefde en verleiding van historieschilder Jan Steen. Zoals ook in de bespotting van Ceres, de godin van de vruchtbaarheid. In dit verhaal uit de Griekse mythologie zoekt ze haar dochter Prosperina. Zij is geschaakt door Pluto, God van de onderwereld.
Het huwelijk van Tobias en Sara
Ondeugd zie je ook in ‘’Het huwelijk van Tobias en Sara”. Hoofdthema is het opstellen van het huwelijkscontract door de ouders van de bruid en de notaris. Het bruidspaar zelf staat er een beetje bedremmeld bij.
Rechts staat er een knecht bij een wijnvat. Hij lacht zich een ongeluk om de bruidegom. Deze gaat zijn ondergang tegemoet door het tekenen van het huwelijkscontract. Want zijn voorgangers kwamen om tijdens de huwelijksnacht door een list van de duivel.
Laban zoekt de door Rachel gestolen afgodsbeelden
Jan Steen richtte zich niet naar de tijdsgeest, maar volgde zijn eigen weg. Anders dan zijn tijdgenoten trok hij geen scheidslijn tussen ‘’hoog’’ (Bijbelse en mythologie) en ‘’laag’’ (alledaagse leven). Zijn werken bestaan vaak uit allerlei groepen personen, zoals ook de exotische figuren in ‘’Laban zoekt de door Rachel gestolen afgodsbeelden’’.
Ten opzichte van de oude meesters wenste historieschilder Jan Steen een eigen positie in te nemen. Hij bestudeerde ze om daarna zijn eigen versie te schilderen. Zo zijn diverse motieven in het doek van Laban ontleend aan ‘’De dans om het gouden kalf’’ van Lucas van Leyden’’ (1894-1533).
Jan, Steen, de bespotting van Simson, C 1675-1676, Doek 65 x 82 cm, Koninkloijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Jan Steen vertelt, links het toilet van Bathseba, c 1670-1675, paneel 57,5 x 44,5, yhe J.Paul Getty Museum, Los Angeles
