Rijkmuseum toont XXL Papier ondanks kwetsbaarheid eeuwenlang bewaard

Cyclorama (detail), anoniem, ca. 1850, Rijksmuseum

Verliefd worden op het door zon overgoten Italië zonder dat je het land bezoekt. Dat kan je zomaar gebeuren in het Rijksmuseum te Amsterdam. Daar zie je tot en met 4 september het cyclorama dat onderdeel is van de expositie XXL papier

Medewerkers van het Rijksmuseum werken aan het cyclorama ter voorbereiding van de tentoonstelling XXL papier. Foto: Rijksmuseum/Bibi Veth

Tijdens de expositie XXL Papier zie je de allergrootste formaten uit de collectie van het Rijksmuseum. Zoals ook het 23 meter lang en 1,80 meter grote met de hand geschilderde cyclorama. Dit door anonieme kunstenaars gemaakte kunstwerk was de voorloper van de bioscoop.

Anderhalve kilometer
Het door het Rijkmuseum tentoongestelde cyclorama is slechts het laatste deel van een anderhalve kilometer lang werk. Gedurende twee uur werd dit destijds uitgerolde voor de ogen van de bezoekers.
Elk fragment kwam tot leven onder het genot van muziek en verhalen. Zonder dat de toeschouwers zich fysiek hoefden te verplaatsen maakten ze zo een reis door Europa. ‘De cyclorama’s ofwel bewegende panorama’s beleefden hun hoogtepunt tussen 1850 en 1860. Wereldwijd zijn er nog slechts vijftien bewegende panorama’s. De meeste bevinden zich in de Verenigde Staten.

Verrassend divers en van een grote schoonheid

‘’Op de tentoonstelling XXL Papier zijn vele werken te zien die we nog nooit eerder konden vertonen’’, zegt Taco Dibbets, hoofddirecteur van het Rijksmuseum. ‘’Dit vanwege hun grote formaat en kwetsbaarheid. De werken zijn niet alleen indrukwekkend groot maar ook verassend divers. Verder getuigen ze van een grote schoonheid.’’

Dibbets toont zich onder de indruk van de vondst van het cyclorama. Opgerold en zonder dat iemand het wist lag het decennialang in het depot. In de collectiedatabase stond het vermeld als ‘’Kamerbehang’’.

Geen kamerbehang

Ter voorbereiding van de expositie XXL Papier werd het voor de eerste keer uitgerold en onderzocht. De landschappen in knallende pastelkleuren bleken met de hand geschilderd te zijn. Door kleine gaatjes bovenin het papier ontstond twijfel. Was dit wel behang?
Archiefonderzoek wees uit dat dit een deel was van het Reuzencyclorama. Dat is een bewegend panorama van liefst anderhalve kilometer lang. Het toont landschappen uit Zwitserland, Oostenrijk en Italië. Destijds bestonden er honderden van deze bewegende panorama’s. Om publiek te trekken verschenen overal in Nederland advertenties. Zoals ook in 1853 in Haarlem waar een voorstelling plaatsvond op de Grote Markt. Het Groot Cyclorama van Reichard werd aangekondigd als ‘’ene Romaneske reis door Tyrol, Stiermarken, Zwitserland en Italie.’’
Het werd medio 19^e eeuw geschilderd in opdracht van de Duitse ondernemer Ferdinand Reichard door enkele Duitse decorbouwers. Reichard trok ermee door Nederland, België en Engeland. Zijn avondvullende voorstellingen brachten het publiek in extase. Op vakantie gaan in het buitenland deed nog bijna niemand.

Van 1500 tot nu
Op de tentoonstelling XXL Papier zie je papieren kunstwerken vanaf 1500 tot heden. Tot de oudste werken behoort een stamboom van Karel V uit 1535 van Robert Péril (houtsnede bijna zeven meter).
Andere grote kunstwerken tijdens de expositie XXL Papier zijn onder andere:
• De landing van Scipio Africanus bij Carthago, 2,48 x 2,57 meter;
• Ontwerp voor raam in het noordertransept van de Dom in Utrecht, Richard Nicolaü Roland Holst, 6,6 meter.
• De begrafenisstoet van Frederik Hendrik uit 1651, 16 meter.
• Ontwerptekeningen voor de glas-in-loodramen voor de Koepelkathedraal in Haarlem.

Aan het eind van de expositie stap je al het ware in een landschap vol bomen, heesters en ook herten. Het is het 3 x 6 meter grote werk: ‘’De nachtwolken drijven het vergetene mee’’ (1997) van Jacobien de Rooij.