Bachs doodsklokken

Op 17 oktober 1727 vond in de Paulinerkirche in Leipzig een bijzondere rouwdienst plaats. De geliefde koningin Christiane Eberhardine van Polen en Saksen was overleden. Om de muziekminnende vorstin te eren vonden in diverse Duitse steden rouwplechtigheden plaats waarbij, geheel in de geest van de overledene, de muziek een belangrijke rol speelde. Bach kreeg de opdracht een grote treurcantate te schrijven. Deze cantate, op tekst van een van Bachs vaste tekstschrijvers Johann Christoph Gottsched, gaat niet alleen over de dood van de koningin maar ook over dood en sterfelijkheid in bredere zin. Bach haalt werkelijk alles uit de kast om de toehoorders van het besef van hun eigen sterfelijkheid te doordringen.

De manier waarop hij het gelui van doodsklokken uitbeeldt in het recitatief ‘Der Glocken bebendes Getön’ is gewoon huiveringwekkend. Wat men in Leipzig niet wist, was dat Bach veel van de muziek uit deze treurcantate, die bekend staat als de Trauerode BWV 198, al eens eerder had gebruikt, namelijk bij een soortgelijke gelegenheid in zijn vorige functie in Cöthen. Dat maakte ook niet uit, want geen van de aanwezigen in Leipzig had de muziek ooit gehoord. Bach gebruikte de muziek van de Trauerode wellicht ook nog in zijn verloren gegane Markus Passion, maar daarover zijn de meningen verdeeld. Het Ricercar Consort combineert het stuk op zijn nieuwste cd met de Missa Brevis in A en enkele orgelwerken van Bach die eveneens hebben geklonken tijdens de bewuste rouwdienst. Mirare bracht onder de noemer Actus Tragicus al eerder een cd uit van het Ricercar Consort uit met vroege cantates van Bach. Het vocale aandeel werd verzorgd door de sopraan Katherine Fuge, de countertenor Carlos Mena, de tenor Jan Kobow en de bas Stephan McLeod. Onder het motto never change a winning team treden dezelfde vier excellente zangers ook hier aan. Dat betekent dat we geen koor te horen krijgen op plaatsen waar andere uitvoerenden dat wel inzetten.

Het al of niet gebruik van een koor is op dit moment, met dank aan Jos van Veldhoven van de Nederlandse Bachvereniging, weer een hot item in de discussie over uitvoeringspraktijk. Hoeveel zangers Bach indertijd zelf ter beschikking had blijft gissen, maar de enkelvoudige bezetting werkt hier uitstekend. Ook het orkest is klein bezet maar dat betekent hier vooral minder strijkers per partij. De door Bach in de Trauerode voorgeschreven fluiten, hobo’s, gamba’s en twee luiten horen we uiteraard wel. Het Ricercar Consort zet met deze uitgave de lijn voort die het ensemble al meer dan twintig jaar volgt, namelijk het op bijzondere wijze vastleggen van vocale barokmuziek. De transfer van Ricercar naar Mirare, waarbij het ensemble zijn naam kon handhaven, heeft hieraan een nieuwe impuls gegeven. Mirare is een klein maar ambitieus label dat zowel wat muzikale kwaliteit als wat presentatie betreft prachtige cd’s aflevert. Van het Ricercar Consort verschenen naast de vroege Bachcantates en de recente opname van de Trauerode ook nog het Stabat Mater van Pergolesi, cantates van Bach en Händel en de gambafantasieën van Purcell.

Johann Sebastian Bach


Missa a 4 voci BWV 234, Praeludium in organo pleno BWV 544, Tombeau de Sa Majesté la Reine de Pologne BWV 198 en andere werkenKatharine Fuge, Carlos Mena, Jan Kobow, Stephan MacLeod, Francis Jacob (orgel), Ricercar Consort o.l.v. Philippe PierlotMirare 030