Yasmin Levy, hoedster van de Ladinocultuur

Haar debuut-cd ‘Romance & Jasmin’ bracht overal ter wereld liefhebbers in vervoering. De opvolger ‘La Juderia’ met zijn bezielde mix van Ladino en fl amenco bestendigde de status van Yasmin Levy als een van de meest belovende nieuwe artiesten op het toneel van de wereldmuziek. Met haar nieuwe cd ‘Mano Suave’, waarop ze terugkeert naar de wortels van Ladino, wil de zangeres een bijdrage leveren aan het behoud van een cultuur die haar dierbaar is, maar die tot voor kort dreigde uit te sterven.

De Ladinocultuur gaat terug tot het Spanje van de middeleeuwen. In de vijftiende eeuw woonden er in Spanje, in tegenstelling tot veel andere christelijke landen, grote groepen joden, in totaal zo’n 200.000 mensen. In 1492, onder het rooms-katholieke bewind van Ferdinand en Isabella van Spanje, stelde een verbanningsedict hen echter voor de keus zich te laten dopen of het land te verlaten. Maar zelfs tot het christendom bekeerde joden waren niet altijd veilig. Het was de tijd van de inquisitie. Deze kerkelijke rechtbank moedigde burgers aan iedereen die niet ‘puur katholiek’ was aan te geven. Verdachten werden verhoord en gemarteld. In deze sfeer van angst en terreur ontvluchtte de joodse bevolking massaal het land, naar Portugal – tot ook daar de inquisitie werd ingesteld -, naar landen in Noord-Afrika als Tunesië en Marokko, maar ook naar Frankrijk en Brazilië. Bij de bezittingen die de ballingen meenamen, was de taal, een archaïsch soort Spaans. Deze is in de eeuwen die volgden door sefardische joden (‘Sefarad’ is hebreeuws voor Spanje) levend gehouden en is bekend als Ladino.

Yitzhak Levy, de vader van Yasmin Levy, was een belangrijk onderzoeker en conservator van Ladino muziek bij de Israëlische nationale radio. Yasmin Levy’s eerste cd ‘Romance & Jasmin’, met zijn Turkse invloeden, was voor een belangrijk deel gebaseerd op het werk van haar vader, die in Turkije was geboren. Zelf heeft ze hem niet gekend. Yitzhak Levy overleed toen Yasmin een jaar oud was. Het was haar moeder, Kochava, die Yasmin, toen ze een kind was, de romansas (verhalende balladen) en kantigas (lyrische liederen) van de Ladinocultuur leerde. Sommige vonden hun weg naar haar nieuwe cd ‘Mano Suave’, zoals de titelsong met zijn bedoeïenenmelodie en het prachtig meeslepend wiegelied ‘Nani Nani’. Helemaal nieuw, maar geworteld in oude tradities is de indrukwekkende muziek die Levy zelf schreef bij de tekst van psalm 118.

Instrumenten als harp, qanun en oud en de gastvocalist Amir Shahsar brengen hier het paradijs letterlijk binnen gehoorafstand. ‘Mano Suave’ opent met ‘Irme Kero’, over de emoties van mensen die eeuwenlang moesten vechten om te overleven, en over het verlangen naar Jeruzalem. In een buitenwijk van deze stad, in Bakaa, werd Yasmin Levy in 1975 geboren. Ze woont er nog steeds. Familie en culturele wortels zijn belangrijk voor haar. Ze komen samen in wat in zekere zin het hart van ‘Mano Suave’ is, ‘Koma la roza’. Als Yasmin Levy ‘Koma la roza’ zingt, hoort ze de stem van haar moeder, vol van de droefenis en pijn over wie haar voorgingen in de dood. Maar dan is er ‘Si Veriash’, een grappig lied over een kameel, een vlo en een muis, en weet de zangeres dat haar moeder zal lachen.

traditioneel, Levy,

DuránMano SuaveYasmin

LevyWorld Village 94881 86422